Пайрамнығ тӧреен кӱні. Пістің газетаның хығырығҷылары туған-чағыннарынаңар, чахсы таныстарынаңар чапсых хабарлар пазадырлар, тӧреен кӱннерінең алғыстидырлар. Мына андағ пічіктернің пірсі
Пётр Григорьевич Чаптыков 8 июньда 1929 чылда Пии аймаандағы Чаптых аалда тӧреен. Аның пабазын кулак тіп санабысханнар, Минсуғда ат салғаннар. Іҷезін кічіг туңмазы Варяҷахнаң хада ызыға ызыбыстырлар. Харындазы Кирилл Григорьевич ол туста Ағбандағы педучилищеде ӱгренчеткен.
Іҷезін хуҷахтағы палазынаң хада, хаңааға одыртып, аал хыриндағы тӧң ӱстӱнҷе ызыға апарчатхан осхастар. Мында халчатхан ӱс частығ Петя оолағазын чаҷазы Анна Азыр аалда чуртапчатхан ууҷазынзар апарча. Іҷезі, кічіг палазын хуҷахтап ала, халчатхан оолағынзар кӧріп, ылғап-сыхтап, ызыға парыбысхан.
Іди оолағас ууҷазында чуртап халған. Чіҷең ниме чоғыл. Улуғ частығ иней, хайдағ-да оттар пызырып, азырапча. Аннаңар даа оолағастың сағызында кічіг тузы астап ла чӧрчеткен чіли халған.
— Іҷем ызығда ӱр бе, ас па полғанын пілбинчем. Че ол айланған, Бондаревте тоғынып пастаан, — сағысха кирче Пётр Григорьевич.
Бондаревте іҷезі теер истеҷең. Пірее хати оларға, кӧмес тее полза, чіҷең ниме ағыл пирҷең. Соонаң іҷезі малда тоғын сыхтыр, палаларын пірее хати позына полызарға ал чӧрҷең. Кічіг палалары чахсы даа хабас полдылар ни? Хада ла полар ӱчӱн іди хылынған, неке.
— Азыр аалда школа чох полған. Аннаңар ӱгренерге Чаптыхсар чӧрерге киліскен. Азых-тӱлӱк табылза, пірее неделя ӱгренчем. Азых чох полза, ибде халчам. Іди мағаа ӱгренерге дее киліспеен, — чоохтапча пайрамнығ тӧреен кӱнін таныхтапчатхан Пётр Григорьевич.
Ағаа кічігдең сығара тоғынарға киліскен. Пуға кӧліп, хыра тартчаң. Оолағасха пуғаны чидін чӧрерге чаратчаңнар. Анаң салда тутхан. Кічіг частығ пала, салдаа сыдабин, аңдарыл парҷаң полтыр.
Чыллар чылысчалар, айлар алысчалар. Петя ідӧк ӧзіп одырча. Оолағас, трактористтерге полызып, техниканаң тоғынарға ӱгреніп алған. Іҷезі, палаларын ӧскіріп алар ӱчӱн, хараа-кӱнӧрте тоғынҷаң. Прайзына аар, сидік чуххан чаа чылларын ол сағысха кирерге тың на хынминча. Кирилл Григорьевичті армияа апарыбысханнар. Кічіг палаларға даа улуғларнаң хада тоғынарға килісчең. Оолағастарны тайғазар ағас тоғынарға ызыбысчаңнар. Мына хайда сидік чуххан.
— Піс Мадыр тайғазында тоғынғабыс. Чиис чоғыл, кип-азаабыс хомай. Тайғазар чӧріп, сала ла ӱреп парбаам. Харын, іҷем, орта полып, ал халған. Кізінің іҷезі ікінҷі Худай полчатханына киртінчем, — тіпче улуғ частығ кізі.
Ӧлімнең ос халғанда, Пётр Григорьевич тракторлығ тоғын сыххан. Істеністе маңат чидіглері ӱчӱн ағаа «Волга» машина аларға оңдай пиргеннер. Аның соонаң прайзы даа аны «Волга-Ванюша» тіп солалап сыххан. 1955 чылда, тізең, чахсы тоғынчатхан ӱчӱн аны Москвазар пар килер, ВДНХ-да полып алар путевканаң таныхтааннар. Че аның алнында, хаҷан ағаа 20 час толғанда, Пётр Григорьевич хоных хонған, Макиннернің абахай хызы Анисьянаң хада сӧбіре тӧстеен.
Олар уғаа ынағ ирепчі полғаннар. Удур-тӧдір хынызып, паарсазып, сигіс пала, ӧскіріп, чон аразына кир салғаннар. Пис хыс паза ӱс оол, чахсы ӱгредіг алып, маңат чуртап парчалар. Іҷе-пабазына кӧӧгіп, тоғыста махтаға сыхчалар. Улуғ хомзынысха, Анисья Степановна ах чарыхтаң парыбысхан. Аннаңар Пётр Григорьевич, чалғысхан халза даа, холларын пос тӱзірбинче, палаларына полызарға харасча, мал-хус тударға сыданча. Пілдістіг, палалары аны ӧріндірерге харасчалар, тынағ кӱннеріне орта тураа тол парчалар. Андада пархаҷахтары, кӧргенектері ағаны ӱр нимеске дее чалғысхан артыспинчалар, тынағ кӱннері тооза хаданаң хада ла полчалар.
Паланың палазы паар-чӱрекке тосхымнығ тіпчелер. Сах андағ полтыр. Аннаңар даа Пётр Григорьевич, чӱрее-кӧңнін пазын полбин, чон тахпағын кічіг частығларға кӧглеп пирче. Хайдағ даа аар, иреелестіг чылларны тобырарға киліскен полза, чиит туста ойназып-сарнасхан. Амды даа аның ӱнін истерге чапсых. Парха-кӧргенектеріне сарнапчатса, аға уламох матап кӧглирге харасча полбас па.
Алтанып мӱнген тай ториим
Алтон сӱрместіг хыс осхас.
Алтанып алып, чӧр сыхсам,
Азыр ханаттығ хус осхас.
Изерлеп мӱнген тай ториим
Иліг сӱрместіг хыс осхас.
Изерлеп алып, чӧр сыхсам,
Ікі ханаттығ хус осхас.
— Ик-ик, пабабысты, ӱні ам даа чииттегі осхас, — махтабысча аны палаларының піреезі.
Андағ чылығ сӧстерні истіп, Пётр Григорьевичтің кӧңні уламох кӧдіріл килчетпес пе. Аннаңар улуғ частығ кізі кӧӧленіскен хызын хайда кӧр тапханнаңар уламох хынығ, сіліг сарнап пирерге кӱстенче.
Хызыл тууп маймаамны,
Хумға пазып, ӱреткем.
Хынған хызым Макин хызын
Хызыл Октябрь колхозта кӧр тапхам.
Сарығ тууп маймаамны,
Сайӌа чӧріп, ӱреткем.
Сағынғанымны, Макин хызын,
Азыр аалда кӧр тапхам.
Позының пайрамнығ тӧреен кӱнін, 90 чазын, таныхтаан Пётр Григорьевичті, тахпахчы-кӧгҷі кӧңніліг кізіні, тахпахнаңох алғыстирға чарадыбыстым. Аның пабазын Минсуғзар апарчатханнарында, кічіг палаларына айап, хайди тың чобалды ни. Аннаңар, тыстан полбин, піди кӧглирге чарадыбыстым:
Адаӌаам чирі Чаптығым,
Ағбанның хазын чазапча.
Артысхан синің оолғыӌааң
Ам даа чазын чазапча.
Пір дее хомзынма, пабаӌаам,
Паарсах чӱрееңнең артысхан ӱчӱн.
Парбах салаалығ пай хазыңның
Пар ам даа хорбыӌахтары.
Хойып ӧзіңер хорбыӌахтар,
Хойыдыңар пай хазыңны.
Хомзынып парған пабаӌаам
Хомзынмазын тӧріткен тӧліне.
Автор публикации
Комментарии: 0Публикации: 69Регистрация: 09-06-2019
